Hepatitis B (હેપેટાઇટિસ બી) – કારણ, લક્ષણો, સારવાર અને બચાવ

આજના સમયમાં હેપેટાઇટિસ બી (Hepatitis B) એ દુનિયાભરના કરોડો લોકો માટે એક ગંભીર આરોગ્ય સમસ્યા છે. તે એક વાયરસજન્ય ચેપ (Viral Infection) છે જે મુખ્યત્વે યકૃત (Liver) ને અસર કરે છે. જો સમયસર સારવાર ન લેવાય તો તે લિવર સિરોસિસ, લિવર ફેલ્યોર અને લિવર કૅન્સર જેવી જીવલેણ પરિસ્થિતિઓનું કારણ બની શકે છે.

ચાલો, આ બ્લોગમાં હેપેટાઇટિસ બી વિશે સંપૂર્ણ માહિતી જાણીએ –

હેપેટાઇટિસ બી શું છે?

હેપેટાઇટિસ બી એ Hepatitis B Virus (HBV) થી થતો ચેપ છે.
તે યકૃતમાં ઈન્ફેક્શન ફેલાવીને તેના કાર્યમાં અવરોધ પેદા કરે છે.
આ બીમારી બે પ્રકારની હોઈ શકે:
1. એક્યુટ હેપેટાઇટિસ બી (Acute Hepatitis B): ટૂંકા ગાળાનો ચેપ, જે સામાન્ય રીતે 6 મહિનામાં સાજો થઈ જાય છે.
2. ક્રોનિક હેપેટાઇટિસ બી (Chronic Hepatitis B): લાંબા ગાળાનો ચેપ, જે જીવનભર રહી શકે છે અને ગંભીર લિવર રોગોનું કારણ બને છે.

હેપેટાઇટિસ બી કેવી રીતે ફેલાય છે? (Causes & Transmission)

હેપેટાઇટિસ બી વાયરસ મુખ્યત્વે લોહી અને શરીરના પ્રવાહી (Body Fluids) દ્વારા ફેલાય છે.

✅ સંક્રમિત વ્યક્તિના લોહીનો સંપર્ક થવાથી
✅ અસુરક્ષિત યૌન સંબંધ (Unprotected Sex)
✅ સંક્રમિત સોય (Needle Sharing) નો ઉપયોગ
✅ સંક્રમિત વ્યક્તિ પાસેથી બ્લડ ટ્રાન્સફ્યુઝન
✅ ગર્ભવતી માતાથી બાળકમાં જન્મ દરમિયાન
✅ અસુરક્ષિત ટેટૂ અથવા પિયર્સિંગ સાધનો દ્વારા

👉 હેપેટાઇટિસ બી ખાવા-પીવાથી, હાથ મિલાવવાથી કે હવામાંથી નથી ફેલાતો.

હેપેટાઇટિસ બીના લક્ષણો (Symptoms of Hepatitis B)

સંક્રમણ થયા પછી શરૂઆતમાં ઘણા લોકોને કોઈ લક્ષણ દેખાતા નથી. પરંતુ કેટલાક લોકોમાં નીચે મુજબના લક્ષણો જણાઈ શકે છે:

થાક અને નબળાઈ
ભૂખ ન લાગવી
ઊલટી કે માથું ફરી વળવું
પેટના જમણા ભાગમાં દુખાવો
પીળિયાના લક્ષણ (ચામડી અને આંખો પીળી થવી)
ગાઢ રંગનું મૂત્ર
સાંધા અને સ્નાયુઓમાં દુખાવો
તાવ આવવો

👉 જો ચેપ ક્રોનિક થઈ જાય તો લિવર સિરોસિસ અને કૅન્સર નો ખતરો વધી જાય છે.

હેપેટાઇટિસ બીના જોખમના પરિબળો (Risk Factors)

ઈન્જેક્શન ડ્રગ્સનો ઉપયોગ કરનાર લોકો
હેલ્થકેર વર્કર્સ (ડોક્ટર, નર્સ વગેરે)
અસુરક્ષિત યૌન સંબંધ ધરાવતા લોકો
સંક્રમિત માતાથી જન્મેલા બાળકો
વારંવાર બ્લડ ટ્રાન્સફ્યુઝન કરાવનાર દર્દીઓ

હેપેટાઇટિસ બીની તબીબી તપાસ (Diagnosis)

ડોક્ટર નીચેના ટેસ્ટ દ્વારા હેપેટાઇટિસ બી નિદાન કરે છે:

Blood Test: HBV Surface Antigen (HBsAg) અને HBV DNA ટેસ્ટ
Liver Function Test (LFT): લિવરની કામગીરી ચકાસવા
Ultrasound: લિવરમાં થયેલા નુકસાનનું મૂલ્યાંકન કરવા
Liver Biopsy: ગંભીર કેસમાં

હેપેટાઇટિસ બીની સારવાર (Treatment)

હાલમાં હેપેટાઇટિસ બી માટે સંપૂર્ણ ઈલાજ નથી, પરંતુ યોગ્ય સારવારથી તેને કાબૂમાં રાખી શકાય છે.

1. એક્યુટ હેપેટાઇટિસ બી

ઘણી વખત દર્દી 6 મહિનામાં સ્વસ્થ થઈ જાય છે.
આરામ, યોગ્ય આહાર અને દવાઓ દ્વારા ચેપ નિયંત્રિત થાય છે.

2. ક્રોનિક હેપેટાઇટિસ બી

લાંબા ગાળે દવાઓ લેવી પડે છે.
એન્ટી-વાયરલ દવાઓ (Antiviral Medicines): જેમ કે Tenofovir, Entecavir
લિવર ટ્રાન્સપ્લાન્ટ: ગંભીર પરિસ્થિતિમાં લિવર બદલવાની જરૂર પડી શકે છે.

હેપેટાઇટિસ બીથી બચવાના ઉપાયો (Prevention)

હેપેટાઇટિસ બીને પ્રિવેન્શન દ્વારા રોકી શકાય છે.

✅ વેક્સિન:

Hepatitis B Vaccine સૌથી અસરકારક ઉપાય છે.
બાળકને જન્મ પછી 24 કલાકની અંદર પહેલી ડોઝ આપવામાં આવે છે.
કુલ 3-4 ડોઝની જરૂર પડે છે.

✅ સાવચેતી:

હંમેશા સેફ સોય અને ઇન્જેક્શનનો ઉપયોગ કરો.
અસુરક્ષિત યૌન સંબંધથી બચો.
ટેટૂ અથવા પિયર્સિંગ કરતા પહેલાં સાધનો સ્ટેરિલાઈઝ્ડ છે તેની ખાતરી કરો.
બ્લડ ટ્રાન્સફ્યુઝન ફક્ત સ્ક્રીનિંગ પછી જ કરાવો.

હેપેટાઇટિસ બીની જટિલતાઓ (Complications)

જો સમયસર સારવાર ન લેવાય તો હેપેટાઇટિસ બી નીચેની ગંભીર બીમારીઓનું કારણ બની શકે છે:

લિવર સિરોસિસ (Liver Cirrhosis)
લિવર ફેલ્યોર (Liver Failure)
લિવર કૅન્સર (Hepatocellular Carcinoma)
કિડનીને અસર (Kidney Problems)

હેપેટાઇટિસ બી વિશે વારંવાર પૂછાતા પ્રશ્નો (FAQs)

Q1. શું હેપેટાઇટિસ બી માટે વેક્સિન ઉપલબ્ધ છે?
👉 હા, Hepatitis B Vaccine સુરક્ષિત અને અસરકારક છે.

Q2. શું હેપેટાઇટિસ બીનો ઈલાજ છે?
👉 હા, પરંતુ માત્ર દવાઓ દ્વારા તેને કાબૂમાં રાખી શકાય છે. સંપૂર્ણ ઈલાજ વેક્સિન દ્વારા પ્રિવેન્શન જ છે.

Q3. હેપેટાઇટિસ બી ખાવા-પીવાથી ફેલાય છે?
👉 નહીં, તે ફક્ત લોહી અને શરીરના પ્રવાહીથી જ ફેલાય છે.

Q4. શું ગર્ભવતી સ્ત્રી હેપેટાઇટિસ બી પોતાના બાળકને આપી શકે?
👉 હા, પરંતુ બાળકને જન્મ પછી તરત જ વેક્સિન આપવાથી બચાવી શકાય છે.

Q5. શું હેપેટાઇટિસ બી જીવલેણ છે?
👉 જો સમયસર સારવાર ન લેવાય તો તે લિવર કૅન્સર અને મોતનું કારણ બની શકે છે.

નિષ્કર્ષ

હેપેટાઇટિસ બી (Hepatitis B) એ એક ગંભીર લિવર ઇન્ફેક્શન છે જે HBV વાયરસથી ફેલાય છે. તે લોહી, સોય અને યૌન સંબંધો દ્વારા ફેલાઈ શકે છે.

👉 સારા સમાચાર એ છે કે હેપેટાઇટિસ બીથી બચવા માટે વેક્સિન ઉપલબ્ધ છે જે ખૂબ જ અસરકારક છે.
👉 યોગ્ય સમયે નિદાન, સારવાર અને સાવચેતી રાખવાથી દર્દી લાંબું અને સ્વસ્થ જીવન જીવી શકે છે.

મહત્વપૂર્ણ નોંધ : NeedSpot.in પર આપવામાં આવતી તમામ માહિતી માત્ર શૈક્ષણિક અને જાણકારી માટે છે. અમે કોઈ મેડિકલ સર્વિસ પ્રોવાઇડર નથી અને અમારી સાઇટ પર ઉપલબ્ધ માહિતીનો ઉપયોગ મેડિકલ સલાહ તરીકે ન કરવો. કોઈ પણ આરોગ્ય સંબંધિત નિર્ણય, દવા શરૂ કરવી કે બંધ કરવી હોય, તો હંમેશા લાયકાતપ્રાપ્ત ડોક્ટર અથવા હેલ્થકેર પ્રોફેશનલની સલાહ લો. અમે આશા રાખીએ છીએ કે અમારી સાઇટ તમારો જ્ઞાન વધારવામાં અને યોગ્ય માહિતી મેળવવામાં મદદરૂપ થશે.